Қазақтың тәуелсіздік тарихында өлшеулі ғұмырын өлшемсіз өнегеге ұластырған, мың санаттағылардан емес, шын саңлақтардан шыққан тау тұлғалар аз емес.
Қасқа жолға салған Қасым ханның, ескі жолды екшеген Есім ханның, тура жолды таңдаған Тәукенің қасиетіне бітім болмысы тартып, елі үшін туған ер-азаматтар ортамыздан ойып орын алып, есімі жұртының жүрегінде жатталғаны және шындық. Солардың бірегейі – Бердібек, саңлағы – Сапарбаев.
Рас, ағамыз арамыздан ерте кетсе де, жылдардың ығына жығылып қалған жоқ, ерге тән еңбегі, ерлігі, ерекшелігі онан сайын асқақтап, парасатты жолын пейіл көгінде пайымдай бастадық. Иманың иланған мұсылманның мәңгілік мекеніне аттанғанына екі жыл болса да ардақты ағамыздың рухы жердің асты мен үстін жалғап жатқандай жанымды жылымық жылытады. Кеңсайдың кең аспанынан адалдық пен тазалықтың, кісілік пен кішіпейілдіктің кейпі елестейді.
Ерен де берен Бердібек аға өзекті өңірдің оты өршіген, тіршілігі тұқырған, қалыптасқан қоғамы қордаланған аймақтарға барып, елмен етене қызмет атқарды. Құр бармай, құтын кіргізіп, тірлігін түзеп, дамуын даңғыл жолға салып, жұп-жұмыр жұмыртқадай етіп, іс жүйесін бір ізге салып берді. Мұны мемлекет және қоғам қайраткері Мұхтар Құл-Мұхаммедше айтсақ, жеті аймақтың жүгін мойымай көтеріп, күнін күнгейге бұрып, тінін түлеген тіршілікке таңып, түтінін түзу шығарды, бүтінін бүлдірмей, барды бағалады, жоқты түгендеді.
Қашан да қазақ халқы ел басқарған қайраткердің бойындағы іскерлігімен бірге мінезі, білім-білігі, ақыл-парасаты, тауқыметке қарсы тұрар төзімділігі сынды қасиеттеріне айрықша мән бергені белгілі ғой. Біз танып, білген Бердібек Мәшбекұлы обал мен сауаптың парқын ажырататын терең парасаттың иесі еді. Үлкенмен де, кішімен де тонның ішкі бауындай болып, ортақ пікір, орайлы әңгіме тауып, қауымдасуға қабыса қалатын. Оған оңтүстік те бір, шығыс та бір, батыс та бір, ел мен елдің айырмасы жоқ, бір – Отан. Сондықтан шығар, ел сүйді, сүйкімді басшы болды, кетерінде көптің көңілін кірбің басып, көзден жас парлады.
Әрине, әркімнің өсіп-өнетін жері – Мысыр шаһары. Сол себепті әрбір перзент туған жерін қастерлеп қана қоймай, оның қадіріне де жетуі қажет. «Туған елінің қадіріне жетпеген өз қадіріне жетпейді» дейтін халық даналығының мәнісі тереңде. Бердібек ағаның да ата-бабасының қасиеті сіңген құрметті төрі – туған жерге деген ықылас-ынтасы тым бөлек еді. Ауылдағы ағайынның хал-жағдайын назардан түсірмей, ақсақалдарға сәлем-құрметі ерекше болатын. Ағамыздың осындай ерекше қасиетін Жаңақорған ауданында әкім болған жылдары бұрынғыдан да жақын біле түстім, бірнеше рет кездесіп, ақыл-кеңесін тыңдадым.
Жаңақорған ауданының тарихы бай. Оның маңайында ортағасырлық шаһарлар – Сығанақ, Сауран, Өзгент, Аққорған сынды орталықтар мен асыл дініміздің бастауында тұрған тұлғалар мәңгілік тыныштық тапқан киелі жер көп. Осы жәннаттай жердің қасиетін таспалауды ойлап, белгілі документалист режиссер Қалила Омаров ағамызды елге шақырып, «Туған жерге тағзым» жобасын қолға алдық. Сөйтіп, жергілікті жердің кереметтерін түсірілім алаңына айналдырдық. Ұлы Жібек жолы бойындағы бір уыс құмның құдіретін, әрбір төбенің мән-маңызын ашып, мағынасын түсіндіруге тырыстық. Осы тұста, туған жеріне перзенттік сағынышпен асыға жеткен Бердібек ағамызды да кинотүсірілімге қамтып үлгердік. Бұл бастаманың байыбына барсақ, оны бізге берген уақыттың ерекше сыйы деп түсінемін.
Бердібек Мәшбекұлының мемлекеттік қызмет саласындағы өмір мектебін саралайтын болсақ, ол нанғысыз іс-әрекеттің нағыз менеджері, дұрысы, «кризис-менеджер» болғанын бағамдауға болады. Тіпті, жоқтан бар жасайтын, шытырман шиеленісті шеше білетін шебердің өзі еді.
Өткен ғасырдың 90-шы жылдарындағы Қызылорда облысының жағдайын еске алсақ, Кеңестік империяның әбден күйреген кезеңін көз алдымызға келтіреді. Бұл кезде біз жас болсақ та, Қызылорда қаласының аянышты жай-күйін көзбен көрдік. Далаға шықсаңыз, маса талайтын, үйге кірсеңіз, ыстық қапырықтан тұншығатын кез. Көшелері ойық-шұңқыр, үйлері әбден тозған. Бірде су тоқтайды, бірде жалп етіп жарық өшеді. Осы тұста, бір облыстың тағдыры Бердібек Мәшбекұлының мойнына түсті. Сүрінсе, сыбауға дайын, қиналса, тасадан тас лақтыруға құмар кісілер де кездесті. Ондайға оңай шағылатын осалың Бердібек аға емес, ол жауапкершілік жүгін онан сайын еселей берді. Бердібек Мәшбекұлы, біріншіден, өзін іскер, халықшыл азамат ретінде танытса, екіншіден, елдің еңсесін тіктеуге тірек болуы тиісті еді. Өйткені туған елге қызмет ету екі есе ауыр. Сондықтан күні-түні тыным таппай, кабинетте отыруды білмей, халықтың ортасында жүрді. Апта құрғатпай аудандарды, ауылдарды аралады. Халықтың мұң-мұқтажын біліп, ауруды асқындырмай аяқ астында шешуге тырысты, ал маңызды мәселелерге кезең-кезеңімен іске асырудың қамына кірісті.
Уақытпен санаспай атқарылған еңбек те өз нәтижесін бере бастады. Көп ұзамай жағдай өзгеріп, Қызылорданың шырайы кіріп, тынысы кеңейе түсті. Кезінде Торғай, Семей, Талдықорған, Жезқазған облыстары тарап, басқа өңірлермен қосылып жатқан кезде, Қызылорданың келешегіне күдік ұялап тұрғанда Бердібек Сапарбаев өзінің сарабдал саясаты арқасында өңірді өркендетуге мүмкіндік бар екеніне сендіріп, араша түсті. Осылай тағдыры қыл ұшындағы қасиетті жеріміз өз иелігінен айырылмады, үмітіне үкі тағылды. Мұны үлкен азаматтық ерлік деп бағалауға әбден болады!
Оның жасаған жобалары бүгінгі күні маңызын жоймай, қайта өзектілігі артып келеді. Мәселен, Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтап қалу жобасына Бердібек Мәшбекұлы тікелей мұрындық болды. Басы-қасында өзі жүріп, бел шеше кірісті. Шүкір, бүгінде осы жобаның игілігін ел көріп отыр. Кіші Аралдың көлемін одан әрі ұлғайтудан да үмітін үзбей келеді. Сәтін салса, Үкімет дайындаған бағдарламалардың оған мүмкіндіктері де жеткілікті.
Сыр елінің жыры мен сыры түгелдене бастаған кезеңде Бердібек Мәшбекұлы Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі қызметіне тағайындалды. Бұл тұста оңтүстіктегі көп өндіріс орындары қаңтарылып, Шымкент шаһарында да жылу мен жарық бірде бар, бірде жоқ болғаны ел есінде. Тұрғындардың мазасы шашқан қиын сәт-тұғын.
Тағы да сенімге селкеу түсірмеу міндеті тұрды. Сөйтіп, бірінші кезекте коммуналдық шаруашылығына қарасты мәселелерді шешетін жедел және нақты шараларды қолға алды. Бел буып бастады, берекесін байқатты. Бердібек ағаны өзгелерден тұлғаландыра түсетіні, оның ұлттың рухани және мәдени серпілуін дұрыс бағдарлай білетінінен көрінеді.
Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының аяғындағы ауыр кезеңді бастан өткеріп жатқан аласапыран шақта Түркістан қаласының 1 500 жылдық мерейтойын кең көлемде өткізуі тас қараңғыға шырақ жаққандай шырағдан болды десек жаңылмаймын. Бұл – ұлтымыздың рухани жаңғыруына тың серпін берді. Нәтижесінде, бірнеше жылда оңтүстік өңірдің әлеуметтік-экономикалық ахуалын тіктеп, танымастай өзгеруіне жағдай жасады.
Одан кейін әбден тығырыққа тірелген Кеден саласына да қан жүгіртіп, ұршықтай үйіріп әкетті. Тұңғыш Кеден кодексін жарыққа шығарды. Сол бойынша заңдық әлеуетін күшейтті.
Әлеуметшіл тұлға әлеуметтік салаға жауапты министр де болды. Екі рет. Премьер-Министрдің орынбасары да болды. Тағы да екі рет!
Бірақ Бердібек Мәшбекұлы қай кезде де кабинетте жұмыс істегеннен гөрі, елмен араласқанға, елдің мәселесін жергілікті жерде шешуге әбден дағдыланған менеджер еді.
Осынау менеджерлік қабілетін Шығыс Қазақстан облысын басқарған жылдары қайта көрсетті. Оның шығысқа баруымен бірге елге қазақы рух барды. Абайды ұлықтау биік деңгейге көтерілді. Шығыстағы ұлттың мәселесі көшеде емес, әкімдіктің платформасында айтыла бастады. Өзге ұлт өкілдеріне де құрмет көрсетудің жолын тауып, халықтың көңілінен шықты.
Ағамыз қай жерде қиындық болса, сол жерде жүретініне бой үйреткен кезіміз еді. Шығыста табиғат мінез танытып, Көкжыра мен Жәнтікей ауылы судың астында қалды. Комиссия құрып, мәселені жіті зерттеп, етікпен су кешіп, халықтың ортасында болды. Апта сайын апаттық ауылдарға соғып, жағдайды өз бақылауында ұстап, қалпына келтіру жұмыстарына ерекше мән берді.
Облыс орталығында Абай ескерткіші бой көтергенде көппен бірге қуанған едік. Ал шығыстың халқы қайраткермен коштасар сәтте, қимастық сезімін білдіріп, көздеріне еріксіз жас алды. Бұл жаңалықты естіп, біз тағы қуандық! Іштей сүйсіндік. Қайраткерлік тұлғасына таңырқап, таңғалдық.
Азаматтық белсенділік – ол тек елдің алдына ең алдымен білегін түрініп шыға келетін елгезектік емес, ол – бүгінгі күн пәрменінен ертеңгі келешектің көкейтесті мүддесін тапжылмай танып барып қайратқа жүгініп, әрекетке жүгінетін қапысыз көрегендікте. Сапарбаевтың осы азаматтық белсенділігі облыстарды басқарған қызметінде ерекше көрініп, өнегесін тағылым етеді.
Ақтөбе облысына әкім болып баруы облыста секталық ағым күшейіп тұрған тұсқа тура келді. Радикалдар қоғамдық тыныштықты бұзуы әбден мүмкін еді. Осының алдын алуда жанкешті қызметтің үлгісін танытты. Сонда әкім болып тұрғанда шетелдік компанияның менеджерлерінен мемлекеттік тілді құрметтеуді талап еткені де халық жадынан өшпек емес.
Жамбыл облысында ұлттар арасына сына түсуі мүмкін болған күрделі кезеңде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың зор сеніміне ие болып, елдің аманатын арқалаған Бердібек Мәшбекұлы Сапарбаев облыс әкімі қызметіне қайта тағайындалды. Бұл – бесінші облыс еді. Еліміздің қазіргі әкімшілік-аумақтық бөлінісі бойынша бағамдасақ – жеті облыс. Мұнда да өзге ұлт өкілдерімен кездесіп, мән-жайға қанығып, өзара түсіністікті жолға қоя білді.
Сосын «Бір ауыл – бір өндіріс» жобасын қолға алып, үлгілі ауылдардың картасын жасап, іргелі істерді бастады. Сол тұста Жаңақорған ауданының іскер азаматтары тәжірибе алмасуға ынталы болып, ағамызбен хабарластық. Бердібек Мәшбекұлы ұсынысқа ықылас танытқанымен, Тараз қаласына біздің жолымыз түспеді. Осы мүмкіндіктің орайы келмегеніне өкінемін де.
Түйіндей айтсақ, Бердібек Мәшбекұлы Сапарбаев қоғамның қай саласында, елдің қай аймағында мәселе ушығып тұрса, сол жерден табылып, буырқанып тұрған мәселелерді рет-ретімен шешіп, көрегендігін танытып жүрді.
Шынында, ол қызмет істеген облыстарда үлкен абыройға жетті. Тек артынан жақсы сөз ерді. Оны халықтың ерекше құрметтеп сыйлауының сыры – кісілігінде, кішіпейілділігінде, қарапайымдылығында жатыр. Кез келген істің көзін тауып, шешімін тарқата білуі – оның білімділігі мен біліктілігін көрсетеді. Бастысы, халықпен ұдайы ақылдасып, олардың кеңесінен түйін тауып, оны тарқата білетін еді.
Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерінің тағы бір ерекшелігі – қоғамды мазалаған мәселелерді тап басып, оны шешудің жолын анықтап, шұғыл әрекет ететін. Ол үшін мәселенің үлкен-кішісі болмайтын. Барлық іске бірдей қарап, кез келген бастамасын тыңғылықты атқаруға дағдыланған еді.
Бердібек Мәшбекұлы туралы сөз еткенде, қай облыста болмасын, барлық ауданды аралап шығып, тіпті әрбір елді мекенді көзбен көріп, ондағы негізгі проблемаларға қанығып, шешуге бар ынта-шынтасымен кірісетін іскерлігі таңғалдырмай қоймайды.
Ұрпақтың ұрпаққа қалдырар ең асыл мұрасы – адамның өмірден жинаған тәжірибесі десек, Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан атқа қонып, қиын кезеңдерде қаймықпай, қайта болаттай қайнап, шыңдалған азаматтың мол тәжірибесін келер ұрпаққа өнеге ету – маңызды. Жасыратыны жоқ, біз Бекеңді құрмет тұтып өстік, үлгі көрдік, одан өнеге үйрендік. Бүгінгідей азамат қалыбымыз бірден орныққан жоқ, жақсының жолын, озықтың орнын көріп, тырыстық, талпындық, табысты болдық.
Жалпы, Сапарбаевтың ғибратты ғұмырынан тарамыс тағдырдың да, талайғы тар жол тайғақ кешудің де түрлі амалдарын, жеңіс пен жемістің тәттілігін, өмірдің сан қырлы сипаттарын сезуге болады. Ал оны халық құрметтісі еткен – ерен еңбегі, елжанды қасиеті, азаматтық парызы!
Руслан РҮСТЕМОВ,
Парламент Сенатының депутаты